In 2025 staan we op een spannend moment voor toegankelijke lees- en ondersteunende technologie voor mensen die blind of slechtziend zijn. Nieuwe tools, aangestuurd door kunstmatige intelligentie, betere software en verbeterde gebruikerservaringen, openen deuren. Deze gids biedt een heldere en toegankelijke kijk op hoe mensen met een visuele beperking (en hun families, verzorgers en leerkrachten) de huidige technologieën kunnen gebruiken om zelfstandiger te lezen, leren en zich meer te verdiepen in de wereld van de technologie.
Het grote plaatje: waarom toegankelijk lezen belangrijk is
Toegankelijk lezen draait niet alleen om gemak; het opent ook de weg naar inclusie, leren, werk en zinvolle sociale contacten. Voor mensen die blind of slechtziend zijn, is de mogelijkheid om toegang te krijgen tot boeken, documenten en online content in formaten die ze kunnen gebruiken, essentieel. Volgens een marktonderzoek bereikte de wereldwijde markt voor ondersteunende technologieën voor slechtziende gebruikers ongeveer USD 100. 6,11 miljard in 2024 en naar verwachting bijna verdubbeld in 2029.
Visuele revalidatie wordt nu ook erkend als een standaardonderdeel van de zorg wanneer mensen hun gezichtsvermogen verliezen. Zorgprofessionals verwijzen patiënten steeds vaker door naar hulpmiddelen en trainingsprogramma's .
Begrijpen van belangrijke termen en leesformaten
Voordat we ons verdiepen in tools, is het handig om enkele veelgebruikte formaten en technologieën voor toegankelijk lezen te begrijpen. Duidelijke kennis helpt gebruikers te kiezen wat bij hun behoeften past.
Schermlezer : software die tekst op het scherm en interface-elementen omzet in spraak of audio. Voorbeelden: JAWS, NVDA, VoiceOver, Orca.
OCR (Optical Character Recognition): Een proces dat gedrukte tekst (op papier of afbeeldingen) omzet in digitale, leesbare tekst. Zo kunnen schermlezers deze voorlezen.
Vernieuwbare brailleleesregels: apparaten die pinnen omhoog en omlaag bewegen om brailletekens te vormen, waardoor tastbare leesuitvoer ontstaat.
Elektronische braillevertaling / brailledrukkers: software en hardware waarmee digitale tekst wordt omgezet in fysieke braille-afdrukken.
Vergrotingssoftware / software voor mensen met een visuele beperking: hulpmiddelen waarmee u tekst kunt vergroten, het contrast kunt verhogen of de kleur kunt aanpassen, zodat mensen met een visuele beperking gemakkelijker kunnen lezen.
Neem dit eenvoudige voorbeeld: een slechtziende middelbare scholier ontvangt een pdf van een wetenschappelijk artikel. Hij gebruikt OCR-software om het naar tekst te converteren en leest het vervolgens met een schermlezer of een brailleleesregel. Of, als hij nog enigszins kan zien, vergroot hij het lettertype en past hij het contrast aan. De behoeften van elke gebruiker zijn anders.
Huidige hulpmiddelen voor ondersteund lezen en opkomende technologieën
In 2025 is het vakgebied dynamisch. Sommige tools zijn al lang ingeburgerd ; andere komen uit onderzoekslaboratoria. Hieronder staan enkele belangrijke categorieën en opvallende voorbeelden.
Goed gevestigde tools
- Slimme brillen met AI en camera's worden de nieuwe standaard voor toegankelijkheid en bieden realtime audiodescriptie, tekstvoorlezing en objectherkenning. Hoewel apparaten zoals OrCam MyEye al jaren cruciaal zijn, zijn slimme brillen van merken zoals Ally nu beschikbaar. En Ray-Ban bieden nu vergelijkbare of betere functies tegen betaalbare prijzen, waardoor ondersteunende technologie voor velen toegankelijker wordt.
- Veel telefoons beschikken tegenwoordig over krachtige schermlezers (Voiceover iOS, TalkBack Android en OCR-tools).
Opkomende en onderzoeksinstrumenten
- Slimme brillen lezen nu gedrukte en digitale tekst in realtime voor, waardoor gebruikers handsfree toegang hebben tot informatie.
- Deze brillen herkennen vaak gezichten, objecten en de omgeving, waardoor u tijdens het lezen een rijkere context krijgt.
- Nieuwe ontwerpen zijn voorzien van subtiele haptische feedback (kleine trillingen) om gebruikers te begeleiden bij het navigeren tijdens het lezen of bewegen.
- Slimme wandelstokken met camera's en dieptesensoren detecteren obstakels en geven vervolgens een geluids- of trilsignaal om de veiligheid van de gebruiker te garanderen.
- Deze innovaties maken ondersteunend lezen natuurlijker, soepeler en toegankelijker voor het dagelijks leven
Hoe kiest u ondersteunende leestechnologie: afgestemd op de behoeften van de gebruiker?
De keuze van de juiste tools hangt sterk af van persoonlijke behoeften, context en middelen. Hier zijn de volgende stappen:
1. Beoordeel visie en leesstijl
- Als iemand geen bruikbaar zicht heeft, zijn braille, audio en schermlezers de belangrijkste hulpmiddelen.
- Draagbare scanapparaten (scanpennen): Deze hulpmiddelen bieden directe toegang onderweg door gedrukte tekst (menu's, borden, enz.) te scannen en deze direct hardop voor te lezen.
2. Denk na over de leesomgeving
- Als u thuis rustig wilt lezen, kunnen audioboeken goed werken.
- In klaslokalen of kantoren is een verversbaar brailleleesregel wellicht geschikter.
- Voor openbare ruimtes kunnen mobiele OCR-apps of slimme brillen helpen bij het lezen van borden, menu's en dergelijke.
3. Evalueer bruikbaarheid en leercurve
Sommige technologieën vereisen meer training. Leraren, verzorgers of revalidatieprofessionals kunnen helpen bij de installatie en instructie.
4. Controleer op compatibiliteit en ecosysteem
Zorg ervoor dat de hulpmiddelen werken met de huidige apparaten van de gebruiker (computer, smartphone, brailleleesregel).
5. Begroting en duurzaamheid
Ondersteunende technologie kan duur zijn. Zoek financiering, subsidies of proefprogramma's. Geef de voorkeur aan tools met actieve ondersteuning, updates en een community.
Hier is een vergelijkingstabel om u te helpen bij het nemen van beslissingen:
| Noodzaak / Scenario | Aanbevolen technologie | Waarom het past |
|---|---|---|
| Het lezen van gedrukte boeken, post | OCR + schermlezer of vernieuwbare brailleleesregel | Zet gedrukte tekst om in toegankelijke digitale vormen |
| Onderweg, borden/menu's lezen | Slimme brillen of mobiele OCR-apps | Realtime contextherkenning |
| Klas- of werkdocumenten | Brailleleesregels + digitale tekst met schermlezer | Maakt directe toegang tot school-/werkdocumenten mogelijk |
Speechlabel: audiotags gebruiken voor organisatie en gemak
Een interessante toevoeging aan ondersteunende technologie is Speechlabel , geïntroduceerd door Hable. Speechlabel is bedoeld om eenvoudig, slim en betaalbaar te zijn. In de praktijk zou Speechlabel kunnen helpen bij het labelen van fysieke items (zoals medicijnen, huishoudelijke artikelen, boeken) met opgenomen audiotags, waardoor alledaagse omgevingen toegankelijker worden voor blinde of slechtziende gebruikers.
Een tool als Speechlabel is een waardevolle aanvulling op traditionele leeshulpmiddelen, omdat het de kloof tussen digitale tekst en de fysieke wereld helpt overbruggen. Hoewel het niet geschikt is voor het lezen van dikke boeken, blinkt het uit in het bieden van audiotags voor oriëntatie en dagelijks gemak.
Dit is vooral handig voor de ontwikkeling van geletterdheid en woordenschat: een gebruiker kan een label aan een voorwerp, een flashcard of een foto in een fotoboek koppelen, een audiobeschrijving van het voorwerp of de afbeelding opnemen en deze vervolgens scannen om de weergave te beluisteren.
In essentie functioneert het als een 'audiotag' of echte alternatieve tekst, die blinde of slechtziende gebruikers onmiddellijke auditieve toegang geeft tot essentiële, kleinschalige informatie voor een grotere onafhankelijkheid en voorbereiding op het lezen.
Omdat het een bekend concept gebruikt (het labelen van objecten), kan het leeshulpmiddelen aanvullen, maar niet vervangen. Na het lezen van een boek via OCR kun je bijvoorbeeld Speechlabel gebruiken om 'toetsenbord', 'afstandsbediening' of 'map' te labelen, zodat ze later gemakkelijker terug te vinden zijn.
Tips voor het creëren van toegankelijke leesinhoud
Als makers (auteurs, bloggers, docenten) dragen we ook de verantwoordelijkheid om content toegankelijk te maken. Hier zijn enkele praktische tips:
- Gebruik semantische koppen (H1, H2, H3) en een gestructureerde lay-out.
- Geef alternatieve tekst voor afbeeldingen (kort en beschrijvend).
- Zorg voor een goed kleurcontrast en voorkom dat kleur alleen de betekenis overbrengt.
- Bied meerdere formaten aan: HTML, ePub, toegankelijke PDF, audio, braille.
- Gebruik duidelijke, eenvoudige taal en korte zinnen.
- Voeg navigatiemarkeringen (bijvoorbeeld 'terug naar boven', inhoudsopgave) toe voor gebruikers van schermlezers.
- Test de inhoud met schermlezers zoals NVDA of VoiceOver om te controleren of de tekst goed leesbaar is.
We zorgen ervoor dat de verhalen, kennis en connecties die we creëren beschikbaar zijn voor elke lezer, ongeacht de tools die ze gebruiken om de pagina te openen. Laten we van de digitale wereld een plek maken waar niemand voor de deur staat; laten we lezen een echt gedeelde, plezierige ervaring maken voor iedereen.
Toekomstige trends om in de gaten te houden
Kijkend naar de toekomst, zijn dit de belangrijkste trends die toegankelijk lezen in de komende jaren zullen vormgeven:
- Diepere AI-integratie : hulpmiddelen begrijpen de context, toon en omgeving beter (bijvoorbeeld door scènes te beschrijven in plaats van alleen maar tekst te lezen).
- Multimodale interfaces : combinaties van haptiek, audio en gebaren om de interactie rijker te maken (bijvoorbeeld een AI-bril met tactiele feedback).
- Edge computing en energiezuinig ontwerp : om de latentie te verminderen en de levensduur van de batterij van draagbare apparaten te verlengen.
- Omgevingsintelligentie in openbare ruimtes : musea, scholen en transportknooppunten bieden mogelijk ingebouwde ondersteunende technologie (bijvoorbeeld slimme kamers die tentoonstellingen beschrijven).
- Toegankelijke contentcreatie bij de bron : uitgevers en websites integreren toegankelijkheid vanaf het begin (gestructureerde markering, tagging), zodat conversie gemakkelijker is.
- Grotere betaalbaarheid en inclusie : Naarmate de kosten van technologie dalen en de markt groeit (verwachte groei in ondersteunende technologie voor mensen met een visuele beperking), worden deze hulpmiddelen wereldwijd mogelijk toegankelijker.
Voor professionals, docenten en verzorgers is het belangrijk om op de hoogte te blijven van nieuwe apparaten, proefprogramma's en onderzoeken, zodat ze de beste ondersteuning kunnen bieden.
Alles bij elkaar brengen
Toegankelijke lees- en ondersteunende technologie voor slechtziende gebruikers ontwikkelt zich razendsnel in 2025. Het landschap omvat nu volwassen tools (schermlezers, brailleleesregels, OCR) plus opkomende AI-brillen, navigatiewearables en omgevingssystemen. De juiste tools kiezen betekent inzicht hebben in persoonlijke behoeften, de omgeving en de bruikbaarheid.
Speechlabel is een van de nieuwe handige tools voor dagelijkse labeltaken en vormt een aanvulling op grotere leessystemen. Voor makers en professionals is het produceren van toegankelijke content net zo belangrijk als het inzetten van tools. De app is volledig gratis en volledig toegankelijk via schermlezers.
Het is een geweldige manier om te beginnen met het gebruik van meer audiolabels om je omgeving te organiseren en te vereenvoudigen. Speechlabel vormt een aanvulling op grotere ondersteunende leessystemen door de identificatie van alledaagse objecten eenvoudig en onafhankelijk te maken. Vind hier meer informatie en download de app: Speechlabel van Hable .
Door gebruikersgerichte technologie, helder ontwerp en ondersteunende training te combineren, kunnen we meer mensen die blind of slechtziend zijn helpen om te lezen, te leren en ten volle deel te nemen aan het leven.
Veelgestelde vragen
Wat zijn de belangrijkste formaten voor toegankelijk lezen en hoe komen ze tegemoet aan verschillende behoeften?
Toegankelijk lezen maakt gebruik van meerdere formaten om drukwerkbarrières (waaronder visuele, fysieke en cognitieve beperkingen) te omzeilen. De belangrijkste formaten zijn: audio (luisterboeken, tekst-naar-spraak via schermlezers); tactiel (braille, vaak via vernieuwbare brailleleesregels); en visuele aanpassingen (grote letters, digitale tekst met hoog contrast of vergrote schermen via schermvergroters). Het optimale formaat hangt volledig af van de voorkeur van de lezer en de specifieke beperking (bijvoorbeeld braille voor tactiele leerlingen, audio voor mensen met een visuele beperking of dyslexie).
Hoe werken schermlezers en vernieuwbare brailleleesregels samen om toegang te bieden tot digitale content?
Schermlezers zijn softwareapplicaties (zoals NVDA of VoiceOver) die de code en de inhoudsstructuur van een digitale interface (koppen, links, tekst) interpreteren. Ze zetten deze informatie om in gesynthetiseerde spraak of sturen de informatie naar een Refreshable Braille Display, een hardwareapparaat dat pinnen omhoog en omlaag beweegt om brailletekens te creëren. Deze gecombineerde aanpak stelt blinde of slechtziende gebruikers in staat om te communiceren met websites, documenten en boeken en deze te lezen.
Wat is een 'Print Impairment' en wie heeft baat bij toegankelijk leesmateriaal?
Een leesbeperking (of leeshandicap) is een handicap die iemand verhindert om conventioneel gedrukt materiaal te lezen. Dit kan perceptueel, fysiek of visueel zijn. Mensen die hiervan profiteren, zijn onder andere mensen met: visuele beperkingen (blindheid, slechtziendheid), leerproblemen (zoals dyslexie), fysieke beperkingen (waardoor het moeilijk kan zijn om een boek vast te houden of pagina's om te slaan) en bepaalde cognitieve beperkingen. Toegankelijke materialen zorgen voor gelijke toegang tot literatuur en educatieve content.
Welke invloed heeft AI-gestuurde visuele assistentietechnologie (zoals slimme brillen) op het lezen in de fysieke wereld?
AI-gestuurde visuele assistentietechnologie, zoals slimme brillen of mobiele apps, verbetert het lezen in de fysieke wereld door gebruik te maken van optische tekenherkenning (OCR) en kunstmatige intelligentie (AI). Ze kunnen direct gedrukte tekst (zoals menu's, bewegwijzering of e-mail) uit de omgeving vastleggen, analyseren en voorlezen. Dit brengt toegankelijk lezen verder dan digitale bestanden en biedt realtime, on-demand teksttoegang en objectherkenning voor meer onafhankelijkheid.