Hoe je leesmateriaal toegankelijker kunt maken voor studenten

In de klaslokalen en online leeromgevingen van vandaag de dag is het toegankelijk maken van leesmateriaal meer dan een wettelijke of technische vereiste; het is een kwestie van gelijkheid. Voor blinde of slechtziende leerlingen biedt toegankelijk leesmateriaal mogelijkheden voor leren, onafhankelijkheid en participatie samen met hun medeleerlingen.

In dit bericht onderzoeken we bewezen strategieën, hulpmiddelen en veranderingen in de mindset die leerkrachten, verzorgers, technologen en gezinnen kunnen gebruiken om ervoor te zorgen dat leermaterialen daadwerkelijk toegankelijk zijn.

Inzicht in toegankelijke leesmaterialen

Onder toegankelijk leesmateriaal verstaan we teksten en bijbehorende visuele content die zo zijn aangepast of gemaakt dat leerlingen met een visuele beperking deze zo zelfstandig mogelijk kunnen lezen en begrijpen. Hieronder vallen formaten zoals Braille, grote letters, digitale tekst (e-tekst), audio en voelbare afbeeldingen.

Toegankelijke lesmaterialen (AIM, ook wel Toegankelijke Educatieve Materialen of AEM genoemd) zijn zo ontworpen of geconverteerd dat ze voor diverse leerbehoeften gebruikt kunnen worden. De keuze van het formaat hangt af van de behoeften van elke leerling (bijvoorbeeld of ze braille lezen, nog een beperkt gezichtsvermogen hebben of liever audio gebruiken).

Een goede eerste stap is een Learning Media Assessment (LMA), waarmee wordt bepaald welke media (visueel, tactiel, auditief) het beste bij de leerling passen.

Waarom toegankelijkheid belangrijk is

Toegankelijk leesmateriaal is niet 'leuk om te hebben', het is essentieel voor inclusie en academisch succes. Zonder toegankelijk leesmateriaal lopen leerlingen met een visuele beperking vaak achter op leeftijdsgenoten wat betreft toegang tot de inhoud, begrip en participatie.

Hier zijn enkele belangrijke redenen:

• Gelijke toegang: Als materialen niet toegankelijk zijn, moeten studenten weken wachten op alternatieve formaten, waardoor cruciale leertijd verloren gaat.
• Onafhankelijkheid: Studenten kunnen direct met de materialen aan de slag en zijn niet altijd afhankelijk van assistenten of ziende medestudenten.
• Betere resultaten: Toegankelijke formaten zorgen voor minder vermoeidheid en frustratie, zodat u meer energie overhoudt voor het daadwerkelijke leren.
• Universeel voordeel: veel toegankelijkheidspraktijken (duidelijke koppen, alternatieve tekst, goed contrast) helpen ook leerlingen zonder visuele beperking.

Inzicht in dit ‘waarom’ helpt om de adoptie van toegankelijke praktijken in klaslokalen, scholen en bij het publiceren van content te motiveren.

Best practices voor tekstgebaseerd materiaal

Hieronder staan praktische stappen die u kunt toepassen bij het maken of aanpassen van leesmateriaal:

• Gebruik duidelijke structurele koppen (H1, H2, H3) zodat schermlezers (software die tekst hardop voorleest) kunnen navigeren.
• Houd alinea's kort (2–4 zinnen) om de cognitieve belasting te beperken.
• Vermijd een lay-out met meerdere kolommen of tekst in afbeeldingen.
• Gebruik in documenten ingebouwde stijlkoppen (in plaats van handmatige lettergrootte), zodat de metagegevens over toegankelijkheid behouden blijven.
• Geef alternatieve tekst/afbeeldingsbeschrijvingen voor afbeeldingen en diagrammen. Als een afbeelding tekst bevat, neem die tekst dan op in het bijbehorende document.
• Gebruik een hoog contrast tussen de tekst en de achtergrond en een leesbaar schreefloos lettertype (bijv. Arial, Verdana).
• Gebruik regelafstand (1,5–2,0) en vermijd een te drukke lay-out.
• Voeg een inhoudsopgave of paginanummers toe om de navigatie te vergemakkelijken.
• Voer bij het converteren naar PDF of webformaat een toegankelijkheidscontrole uit om ontbrekende alt-tekst, slecht contrast of structurele problemen te vinden.

Deze werkwijzen vormen de basis. Vervolgens bekijken we de formaten (braille, audio, enz.) en hoe we deze kunnen integreren.

Formaatopties: Braille, Grote letters, Digitaal en Audio

Elke student heeft baat bij verschillende formaten, afhankelijk van zijn of haar behoeften en voorkeuren. Hier is een overzicht:

• Braille

  Blinde leerlingen of leerlingen met een beperkt zicht gebruiken vaak braille. Vernieuwbare brailleleesregels (hardware) maken verbinding met digitale teksten mogelijk. Braille ondersteunt ook spelling, interpunctie en hogere leesvaardigheden beter dan audio alleen.
  

  

• Grote letters

  Voor studenten met restzicht kunnen grote letters (bijvoorbeeld 16–18 pt of groter) met een hoog contrast en een duidelijk lettertype de belasting verminderen.

• Digitale tekst / E-tekst

  Digitale formaten (bijvoorbeeld EPUB, toegankelijke PDF, HTML) kunnen worden aangepast, kunnen worden voorgelezen door schermlezers en u kunt er via koppen of links doorheen navigeren.

• Audio / DAISY of andere slimme audioformaten
  
  DAISY (Digital Accessible Information System) maakt uitgebreide navigatie (hoofdstukken, pagina's, zoeken) mogelijk in audioboeken of -materialen. Audio is vooral handig voor lange teksten, maar is bij voorkeur te combineren met lees- en schrijfonderwijs.

• Tactile afbeeldingen en toegankelijke diagrammen

  Visuele elementen (grafieken, diagrammen, kaarten) moeten vergezeld gaan van tastbare versies of gedetailleerde gesproken beschrijvingen. Nieuwe tools en onderzoek (bijvoorbeeld TADA voor node-link visuals) zijn in opkomst.
  
  

  

Vaak is de beste oplossing dual media Bijvoorbeeld door zowel braille als audio aan te bieden, zodat de leerling zelf kan kiezen of wisselen.

Workflow: hoe u toegankelijke materialen kunt plannen en leveren

Om ervoor te zorgen dat toegankelijkheid geen bijzaak is, kunt u een duidelijke workflow volgen:

1. Verzamel materialen tijdig. Vraag van tevoren om cursusteksten, werkbladen en slides, zodat ze aangepast kunnen worden.
2. Bepaal de voorkeursformat(en) van de student. Gebruik hiervoor een Learning Media Assessment (LMA).
3. Converteer of produceer materialen. Gebruik tools of diensten (bijv. RoboBraille) om documenten te converteren naar braille, audio, getagde PDF, enz.
4. Controleer de toegankelijkheid. Gebruik toegankelijkheidscontroles (in Word, Adobe Acrobat of webtools) om ontbrekende alt-tekst, koppen of contrastproblemen te vinden.
5. Distribueer in bruikbare vormen. Bied meerdere formaten aan (braille, audio, e-tekst) zodat leerlingen kunnen kiezen wat het beste werkt.
6. Leer navigeren. Laat de leerling zien hoe hij/zij schermlezers, bladwijzers, navigatie via koppen, enz. kan gebruiken.
7. Vraag om feedback. Vraag de student wat goed gaat en wat verbeterd moet worden. Pas het indien nodig aan.

Deze workflow stimuleert proactieve planning, in plaats van op het laatste moment te moeten haasten. Het ondersteunt ook Universal Design for Instruction, waarbij het leren vanaf het begin voor alle leerlingen wordt ontworpen.

Hulpmiddelen en technologieën die helpen

Hier zijn enkele handige hulpmiddelen waarmee u de toegankelijkheid kunt versnellen:

• RoboBraille : een online (web of e-mail) service om documenten te converteren naar braille-, mp3- en e-tekstformaten.
• Met toegankelijkheidscontroles in Microsoft Word, Adobe Acrobat en andere platforms kunt u ontbrekende alternatieve tekst, slecht contrast of structurele problemen opsporen.
  
  
  
  
  
  
• Ondersteunende technologieën zoals schermlezers (JAWS, NVDA, VoiceOver), vernieuwbare brailleleesregels, vergrotingssoftware en tekst-naar-spraak-engines ondersteunen leerlingen bij het lezen van digitale tekst.
• AI en onderzoekshulpmiddelen
  • Doe onderzoek naar nieuwe systemen zoals Audemy, een op AI gebaseerd audioleerplatform voor blinde studenten, dat responsief en gepersonaliseerd audioleren biedt.
  • Hulpmiddelen zoals TADA maken diagrammen toegankelijk via aanraking en audio-interactie.
• Auteurshulpmiddelen met toegankelijkheidsfuncties, platforms zoals Google Docs, Word met stijlen en educatieve platforms met ingebouwde toegankelijkheidsondersteuning vereenvoudigen het maken van toegankelijke content.
• SpeechLabel , een slimme tool die spraakopdrachten en audiolabels gebruikt om gedrukte en digitale materialen gemakkelijker te navigeren voor slechtziende lezers. Lees meer in Toegankelijk Lezen, een uitgebreide handleiding.
  
  
  

Deze hulpmiddelen maken het proces eenvoudiger, maar ze vervangen geen doordacht ontwerp of feedback van gebruikers.

Uitdagingen, mythes en hoe ze te overwinnen

Zelfs goedbedoelende docenten of auteurs stuiten soms op obstakels of misvattingen. Hier zijn veelvoorkomende problemen en hoe je ze kunt aanpakken:

• Mythe: Digitaal = Toegankelijk.
  Het feit dat een bestand digitaal is, betekent niet dat het toegankelijk is. Veel digitale bestanden hebben geen alt-tekst, geen goede structuur of geen tagging.

• Tijd- en kostenoverwegingen:
  Het converteren van materialen kan tijd kosten, vooral bij complexe werken (wiskunde, diagrammen). Door tijdig te plannen en conversietools te gebruiken, kunt u dit beperken.

• Aarzeling om braille of tactiele inhoud te gebruiken.
  Sommigen geloven dat audio voldoende is, maar alleen vertrouwen op audio kan de ontwikkeling van geletterdheid belemmeren. Braille blijft essentieel voor veel leerlingen.

• Feedback negeren.
  Zonder de student erbij te betrekken, loop je het risico bruikbaarheidsproblemen over het hoofd te zien. Test materiaal daarom altijd met echte gebruikers en pas het aan.

• Het over het hoofd zien van diagrammen of grafieken.
  Deze worden vaak genegeerd bij conversie. Gebruik consequent tastbare afbeeldingen of gedetailleerde beschrijvingen.

Door deze uitdagingen direct aan te pakken en toegankelijkheid als essentieel in plaats van optioneel te beschouwen, kunnen docenten rijkere, inclusievere leermiddelen aanbieden. Lees onze uitgebreide gids over toegankelijk lezen.

Alles bij elkaar brengen: voorbeeldscenario

Stel je een leraar natuurkunde op een middelbare school voor die lesmateriaal voorbereidt voor een blinde leerling genaamd Maya. De leraar:

1. Vraag zes weken voor aanvang van de cursus PDF-bestanden van het studieboek en de hoofdstukken aan.
2. Voert een leermediabeoordeling uit met Maya en komt erachter dat ze de voorkeur geeft aan braille voor tekst en audio voor lezingen.
3. Gebruikt RoboBraille om collegeslides om te zetten in toegankelijke formaten en huurt een transcriptiemedewerker in om tastbare versies van belangrijke diagrammen te produceren.
4. Voert een toegankelijkheidscontrole uit op de digitale materialen, voegt alt-tekst toe, corrigeert koppen en zorgt voor een goed contrast.
5. Biedt zowel een brailleversie van de tekst als een audioversie via DAISY-bestanden.
6. Plan een sessie met Maya om navigatie via haar schermlezer en vernieuwbare brailleleesregel te leren.

Terwijl de cursus loopt, verzamelt de docent Maya's feedback, voert aanpassingen door en zorgt ervoor dat zij met haar medestudenten kan meekomen.

Geen externe link hier.

Laatste gedachten en volgende stappen

Het toegankelijk maken van leesmateriaal is geen eenmalige actie, maar een voortdurende inzet voor inclusie. Door goede ontwerppraktijken, doordachte formatkeuzes en feedbackloops te combineren, kunnen we ervoor zorgen dat blinde of slechtziende leerlingen gelijke toegang tot onderwijs hebben.

Volgende stappen voor uw situatie kunnen zijn: het controleren van uw huidige materiaal op toegankelijkheid, het inplannen van een LMA met een specialist, of het testen van twee mediaformaten (braille + audio) in één les. Na verloop van tijd zullen uw workflows soepeler verlopen en wordt toegankelijkheid onderdeel van uw standaardpraktijk in plaats van extra werk.

Geen externe link in deze sectie.

Veelgestelde vragen

Welke formaten moet ik aanbieden aan studenten met een visuele beperking?

Probeer zoveel mogelijk braille, grote letters, digitaal toegankelijke tekst, audio (bijv. DAISY) en voelbare afbeeldingen of beschrijvingen aan te bieden, afhankelijk van de behoeften van de leerling.

Hoe helpt een Learning Media Assessment (LMA)?

Een LMA helpt bepalen welke formaten (visueel, tactiel, auditief) een student het meest effectief kan gebruiken en helpt bij het maken van keuzes voor toegankelijke materialen.

Is audio voldoende voor geletterdheid?

Audio is nuttig, maar niet voldoende. Braille of tactiel lezen ondersteunt spelling, interpunctie en diepere leesvaardigheden.

Welke hulpmiddelen kunnen de conversie naar toegankelijke formaten vereenvoudigen?

Hulpmiddelen zoals RoboBraille, ingebouwde toegankelijkheidscontroles (Word, Acrobat) en toegankelijke auteursplatforms helpen bij het automatiseren van delen van de conversie.

Hoe kan ik diagrammen of grafieken toegankelijk maken?

U kunt gebruikmaken van tastbare afbeeldingen, gedetailleerde verbale beschrijvingen of interactieve hulpmiddelen zoals TADA om diagrammen op toegankelijke wijze weer te geven.